Επιτόπιος έλεγχος #
Ο επιτόπιος έλεγχος είναι μια διαδικασία απαραίτητη για πρακτικές ευφυούς γεωργίας. Υπεύθυνος στην διαδικασία αυτή είναι ο γεωπόνος πεδίου που ρόλος του είναι η συλλογή δεδομένων από το χωράφι. Βασική προϋπόθεση είναι η παρουσία του σε τακτική βάση. Μερικές από τις εργασίες που πραγματοποιεί είναι:
- α) Δειγματοληψίες εδάφους, φυτικού ιστού και νερού.
- β) Παρακολούθηση ασθενειών και αξιολόγηση της κατάστασης της καλλιέργειας.
- γ) Εγκατάσταση και παρακολούθηση παγίδων για συλλήψεις εχθρών.
- δ) Καταγραφή φαινολογικών σταδίων της καλλιέργειας.
Φερομονικές παγίδες #
Οι φερομονικές παγίδες μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο θερμοκήπιο και τον αγρό. Η παρουσία τους είναι πολύτιμη και καταλυτική. Μας βοηθούν στο να εντοπίσουμε την παρουσία ενός βλαβερού εντόμου, να παρακολουθήσουμε τον πληθυσμό, να ψεκάσουμε στην κατάλληλη στιγμή, ή να το καταπολεμήσουμε με μαζική παγίδευση ή με παρεμπόδιση της σύζευξης ανάμεσα στα δυο φύλλα.
Παρεμπόδιση Σύζευξης (Comfusio-κομφουζιο) #
Με την ανάρτηση υψηλού αριθμού διανεμητών φερομόνης (dispenser) σε ένα στρέμμα μπορούμε να προκαλέσουμε τον αποπροσανατολισμό των αρσενικών με αποτέλεσμα η σύζευξη να ματαιωθεί και ο πληθυσμός του εντόμου να βαίνει μειούμενος. Τα αρσενικά προσπαθούν να βρουν τα θηλυκά και να συζευχθούν, όμως όταν τα σημεία εκπομπής της φερομόνης είναι πολλά τότε είναι πιθανό το αρσενικό να εντοπίσει το όργανο διάχυσης και όχι το θηλυκό.
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα της μεθόδου και οι σημαντικότεροι είναι οι εξής:
- H συγκέντρωση της φερομόνης
- H ταχύτητα του ανέμου
- Tο ανάγλυφο της περιοχής
- πληθυσμός του εντόμου
Η φερομόνη, ή φερορμόνη είναι μια χημική ουσία που απελευθερώνεται από ένα έντομο προκειμένου να προκαλέσει μια συγκεκριμένη αντίδραση, ή να μεταδώσει κάποιο μήνυμα σε ένα άλλο, πάντα όμως του ίδιου είδους. Υπάρχουν φερομόνες κινδύνου, εντοπισμού τροφής, φύλου ή σεξουαλικές ελκυστικές φερομόνες , συνάθροισης και διασποράς και άλλες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά και τη φυσιολογία των εντόμων συγκεκριμένων ειδών.
Οι φερομόνες χρησιμοποιούνται σήμερα κατά κύριο λόγο για :
- Για την διαπίστωση της ύπαρξης νέων αποικιών/ειδών σε μια περιοχή
- Για τον καθορισμό του χρόνου εμφάνισης και της διάρκειας παρουσίας της πυκνότητας πληθυσμού των ενηλίκων ενός είδους σε μια περιοχή καθώς και του χρόνου επέμβασης
- Για την καταπολέμηση με μαζική παγίδευση
- Για την καταπολέμηση με την παρεμπόδιση της σύζευξης των δύο φύλων
Στο έργο SmartPeach οι φερομονικές παγίδες χρησιμοποιήθηκαν για τον καθορισμό του χρόνου εμφάνισης των τριών εχθρών του ροδάκινου, της ανάρσια, φυλλοδέτης και καρπόκαψας, στους πιλοτικούς οπωρώνες του Α.Σ. Καλυβίων και τη δημιουργία οριακών τιμών αθροίσματος ημεροβαθμών για τη πρόβλεψη πτήσεων των συγκεκριμένων εντόμων. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται κολλητικές φερομονικές παγίδες τύπου δέλτα (delta traps) με εξατμιστήρα προσέλκυσης αρσενικών εντόμων (Εικ. 1)
Μέθοδος διαταραχής σύζευξης λεπιδοπτέρων #
Από τους σημαντικότερους εχθρούς των καρποφόρων δέντρων αποτελούν τα λεπιδόπτερα (πεταλούδες), τα οποία προσβάλλουν τους βλαστούς και τους καρπούς προκαλώντας μεγάλη οικονομική ζημιά τόσο σε νεαρά δενδρύλλια όσο και σε παραγωγικά δέντρα.
Τα τελευταία χρόνια, με σκοπό τη μείωση χρήσης χημικών εντομοκτόνων για την αντιμετώπισή τους, εφαρμόζεται η μέθοδος παρεμπόδισης (σύγχυσης) του ζευγαρώματος ή της διαταραχής των συζεύξεων (mating disruption) με αξιόλογα αποτελέσματα. Η μέθοδος αυτή, λόγω της απλότητας στην εφαρμογή, της αποτελεσματικότητάς της, καθώς και της τεχνικής βελτίωσης των εξατμιστήρων ώστε να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και σταθερό ρυθμό αποδέσμευσης της φερομόνης, κερδίζει έδαφος, τόσο ως βοηθητικό σύστημα φυτοπροστασίας όσο και ως μοναδικό σύστημα φυτοπροστασίας.
Η επικοινωνία των εντόμων και ο ρόλος των φερομονών #
Τα έντομα αναγνωρίζουν και επικοινωνούν με άλλα έντομα του ίδιου ή διαφορετικού είδους με χημικά, οπτικά, ηχητικά, μηχανικά και άλλα ερεθίσματα. Τα χημικά ερεθίσματα είναι ουσίες που μεταφέρουν πληροφορίες προκαλώντας στο δέκτη μια αντίδραση συμπεριφοράς ή φυσιολογίας. Όταν πομπός και δέκτης των ουσιών αυτών ανήκουν στο ίδιο είδος τότε οι ουσίες αυτές λέγονται φερομόνες.
Οι φερομόνες ως «χημικά μέσα επικοινωνίας» παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο σε διάφορες αντιδράσεις και εκδηλώσεις των εντόμων όπως στην ανεύρεση/επιλογή τροφής, στη σύζευξη, στην ωοτοκία, στην άμυνα και στη συνάθροιση.
Μια ελκυστική (σεξουαλική φερομόνη) εκλύεται από τα θηλυκά άτομα με σκοπό να προσελκύσουν τα αρσενικά και να συζευχθούν.
Από τη μεριά τους τα αρσενικά άτομα προσεγγίζουν την πηγή της φερομόνης (θηλυκά άτομα) με δύο τρόπους:
- προσανατολίζουν το σώμα τους και κινούνται προς την αύξουσα συγκέντρωση της ουσίας άρα προς την πηγή
- εκτελούν κινήσεις zig-zag ανάλογα με τη συγκέντρωση της φερομόνης στο δρόμο τους. Όσο η συγκέντρωση της φερομόνης είναι μικρή η πορεία είναι πιο ευθύγραμμη, ενώ σε υψηλή συγκέντρωση η πτήση γίνεται πιο τεθλασμένη.
Μέθοδος παρεμπόδισης σύζευξης («Κομφούζιο») #
Η μέθοδος παρεμπόδισης της σύζευξης «εκμεταλλεύεται» τη φυσική αντίδραση των αρσενικών στο κάλεσμα των θηλυκών εντόμων με την εισαγωγή μιας συνθετικής φερομόνης η οποία προκαλεί σύγχυση ή/και παρεμποδίζει τα αρσενικά άτομα να κατευθυνθούν προς τα θηλυκά και τελικά να είναι αδύνατη η συνάντησή τους και η σύζευξη. Τα θηλυκά άτομα δε γεννούν γονιμοποιημένα αυγά και έτσι σταδιακά ο πληθυσμός του εντόμου μειώνεται αισθητά. Η διασπορά της συνθετικής φερομόνης γίνεται από δοχεία/εξατμιστήρες τα οποία είναι εμποτισμένα με τη φερομόνη και την εξατμίζουν σε μεγάλες ποσότητες.
Η επιλογή του τύπου του εξατμιστήρα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της μεθόδου. Εάν η απελευθέρωση της φερομόνης από τους εξατμιστήρες είναι πολύ αργή τότε η συγκέντρωσή της στην ατμόσφαιρα θα είναι χαμηλή ώστε να εμποδίσει τα αρσενικά άτομα να συναντήσουν τα θηλυκά. Από την άλλη, αν η απελευθέρωση της φερομόνης γίνεται πολύ γρήγορα, ο έλεγχος του πληθυσμού δε μπορεί να διαρκέσει για όσο διάστημα απαιτείται.
Υπάρχουν διάφοροι τύποι εξατμιστήρων με πιο κοινούς αυτούς από καουτσούκ ή πλαστική ύλη. Ο χρόνος ανανέωσης των εξατμιστήρων εξαρτάται από το είδος του εντόμου-στόχου, το είδος της συνθετικής φερομόνης, τον τύπο του εξατμιστήρα, την περιοχή και την εποχή της εφαρμογής.
Εκτός από τον τύπο του εξατμιστήρα η επιτυχία της μεθόδου βασίζεται και στη συχνή παρακολούθηση του πληθυσμού του εντόμου-στόχου καθ’ όλη την καλλιεργητική περίοδο ώστε εάν απαιτηθεί να γίνει και χημική καταπολέμηση του εχθρού. Η εκτίμηση του πληθυσμού γίνετε με την τοποθέτηση τροφικών ή φερομονικών παγίδων παρακολούθησης.
Τα πλεονεκτήματα της μεθόδου #
Η μέθοδος παρεμπόδισης της σύζευξης είναι μια οικολογική μέθοδος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο σε βιολογικούς όσο και σε συμβατικούς οπωρώνες.
Από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της μεθόδου είναι:
- η ελαχιστοποίηση έως εκμηδένιση της χρήσης χημικών εντομοκτόνων και επομένως η μείωση του κόστους παραγωγής
- η μείωση του συνολικού αριθμού χημικών επεμβάσεων και άρα η μείωση της έκθεσης των παραγωγών-ψεκαστών στα εντομοκτόνα
- η παραγωγή καρπών με μηδενικά υπολείμματα φυτοφαρμάκων ή με τιμές πολύ μικρότερες των ορίων που απαιτούνται από την ελληνική και ξένη αγορά
- οι προσβολές των καρπών είναι μηδενικές εξασφαλίζοντας ποιοτικούς και εύγευστους καρπούς
- η αύξηση του πληθυσμού των ωφέλιμων εντόμων στους οπωρώνες
- οι συνθετικές φερομόνες δεν εμφανίζουν κανένα βαθμό τοξικότητας στα θηλαστικά αποφεύγοντας και τα αρνητικά αποτελέσματα της ανάπτυξης ανθεκτικότητας
Στη χώρα μας η εφαρμογή της μεθόδου παρεμπόδισης της σύζευξης ξεκίνησε το 2009 σε καλλιέργειες ροδακινιάς από συνεταιρισμούς της Μακεδονίας με μεγάλη επιτυχία και το 2011 εφτασε να εφαρμόζεται περίπου σε 10.000 στρέμματα.
Περιγραφή Παγίδας τύπου Δέλτα #
Η παγίδα τύπου δέλτα είναι σε σχήμα τριγώνου, όπως φαίνεται στην εικόνα 2. Στο εσωτερικό της παγίδας αναρτάται από το κέντρο η κάψουλα φερομόνης, κάτω από την οποία τοποθετείται μια κολλητική επιφάνεια. Η κάψουλα απελευθερώνει την οσμή του είδους (σεξουαλική φερομόνη), η οποία προσελκύει τα τέλεια αρσενικά των λεπιδοπτέρων μέσα στην παγίδα. Αυτά κολλάνε πάνω στο κολλητικό μέρος της παγίδας, κι έτσι γίνεται εύκολη η καταμέτρηση, η παρατήρηση και η αναγνώριση τους.
Πηγή: #
- Βασιλακάκης Μ., και Θεριός Ι., 2001. Μαθήματα Ειδικής Δενδροκομίας. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Έκδοση: Υπηρεσία Δημοσιευμάτων.
- Σαββοπούλου-Σουλτάνη, Μ., και Δάμος, Π., 2010. Μικρολεπιδόπτερα-εχθροί πυρηνόκαρπων και γιγαρτόκαρπων δένδρων και αντιμετώπισή τους στα πλαίσια της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης.Πρακτικά 5ης Συνάντησης Φυτοπροστασίας 23-25 Φεβρουαρίου 2010.
- IOBC, 2003. ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΙΙΙ ΤΟΥ IOBC, 2η έκδοση: Οδηγίες για την Ολοκληρωμένη Παραγωγή των Πυρηνόκαρπων.
